Wyjaśniamy: transitiva och intransitiva verb

Jag brinner av entusiasm vs. Jag bränner av entusiasm. Para  ’brinner’ i ’bränner’ to tylko jeden przykład tak często mylących się nam czasowników przechodnich i nieprzechodnich, czyli transitiva och intransitiva verb.

Zapytacie, co oznaczają te enigmatyczne nazwy? Już wyjaśniamy! Zilustrujemy zjawisko za pomocą poniższych przykładów:

1. Åke vaknar.
2. Åke väcker barnen.

Już na pierwszy rzut oka widać asymetrię dwóch zdań – jedno z nich zawiera bowiem o wyraz więcej i to właśnie on jest kluczowy w kontekście dzisiejszego tematu! W gramatyce przyjęło się określać go mianem dopełnienia (szw. objekt), tj. de facto uzupełnienia czasownika. Dzieje się tak, gdy czynność, o której jest mowa w zdaniu, nie odnosi się do podmiotu (szw. subjekt), lecz do kogoś / czegoś jeszcze.

I

Gdy wykonywana czynność dotyczy wyłącznie podmiotu, mówimy o czasownikach nieprzechodnich – zob. ilustrację:

Åke vaknar.
Åke się budzi.

Wówczas w tłumaczeniu na j. polski może pojawić się zaimek zwrotny ‘się’. Warto jednak pamiętać, że ta zasada nie dotyczy wszystkich nieprzechodnich czasowników – zdecydowana większość z nich nie ma bowiem cech zwrotności, np. att gå, att springa, att flyga itd.

Victoria går.
Victoria idzie.

August springer.
August biegnie.

Warto pamiętać, że czasowniki nieprzechodnie z reguły nie mogą tworzyć strony biernej.

*Jag vaknades av barnen. ➡️ Jag väcktes av barnen. – Zostałem obudzony przez dzieci.

II

Z kolei, gdy czynność jest kierowana nie do podmiotu, lecz do kogoś / czegoś innego, mamy do czynienia z czasownikami przechodnimi:

Åke väcker barnen.
Åke budzi dzieci.

Wyraz ‘barnen’ pełni funkcję dopełnienia w tym zdaniu. Nie możemy go pominąć i powiedzieć tylko Jag väcker. [Budzę.], gdyż wtedy zdanie będzie pozbawione logicznej spójności. Z reguły nasze zdania będę dłuższe i dlatego powinniśmy szybko określić, czy występuje w nich dopełnienie. Jednym ze sposobów na to jest zadawanie pytań: jeśli po czasowniku logicznie nasuwa nam się pytanie np. ‘kogo?’ / ‘co?’ bądź ‘komu?’ / ‘czemu’, możemy założyć, że mamy do czynienia z czasownikiem przechodnim. Sprawdźmy kilka dodatkowych przykładów:

🇸🇪 Eva sitter.
🇵🇱 Eva siedzi.

🇸🇪 Eva sätter barnet [dopełnienie / szw. objekt] i en barnstol.
🇵🇱 Eva sadza dziecko [dopełnienie / szw. objekt] do fotelika dziecięcego.

🇸🇪 Katten föll från tredje våningen.
🇵🇱 Kot spadł z czwartego piętra.

🇸🇪 Ovädret fällde träd och elledningar [dopełnienie / szw. objekt].
🇵🇱 Burza powaliła drzewa i linie wysokiego napięcia [dopełnienie / szw. objekt].

Który czasownik należy zatem wybrać w zdaniu z tytułu: brinner czy bränner? W tłumaczeniu te wyrazy oznaczają kolejno ‘płonąć’ / ‘palić się’ oraz ‘palić’, przy czym bränner jest czasownikiem przechodnim, tj. wymaga dopełnienia (zapytamy: palić co? lub palić kogo?). Dlatego to właśnie brinner jest właściwy w zdaniu Jag brinner av entusiasm. – Pałam entuzjazmem.

Ciekawostka!

W języku szwedzkim występuje czasownik att bränna av. Wówczas av pełni funkcję partykuły i zmienia znaczenie att bränna z ’palić’ na ’wypalać’ lub ‘wystrzeliwać’. Tego czasownika użyjemy m.in. we frazie att bränna av ett fyrverkeri – palić (puszczać) sztuczne ognie. Jeśli zatem pomylimy się i powiemy Jag bränner av entusiasm, nasz rozmówca popadnie w konsternację i najprawdopodobniej zrozumie, że chcemy… odpalić entuzjazm bądź wystrzelić entuzjazmem! 

III

Według Svenska Akademiens Grammatik granica pomiędzy czasownikami przechodnimi a nieprzechodnimi jest rozmyta, gdyż po jednej i drugiej stronie występuje sporo wyjątków. Z pewnością możemy uznać obecność dopełnienia za główne kryterium, gdy wybieramy którego czasownika należy użyć. Ponadto, zdecydowaną większość czasowników w j. szwedzkim stanowią czasowniki przechodnie, a więc te wymagające dopełnienia; te, po których nie możemy postawić kropki i zakończyć zdania.

Czasowniki przechodnie dzielą się z kolei na pojedynczo i podwójnie przechodnie.

Czasowniki pojedynczo przechodnie (szw. monotransitiva verb) wymagają tylko jednego dopełnienia, np. att laga, att innehålla, att likna.

John liknar sin far [dopełnienie / szw. objekt]. – John jest podobny do swojego ojca.

Czasowniki podwójnie przechodnie (szw. bitransitiva verb) wymagają natomiast aż dwóch dopełnień: bliższego i dalszego:

Då ska jag ge dig [dopełnienie dalsze / szw. indirekt objekt] en ny sked [dopełnienie bliższe / direkt objekt].

Takich czasowników w j. szwedzkim jest względnie niewiele. Najczęściej występujące to według SAG: att förbjuda, att skänka, att ge, att avundas, att beröva, att inbilla. Również czasowniki z partykułą oraz czasowniki powstałe na skutek dodania przedrostków w postaci przyimków, często wymagają dwóch dopełnień, np. att tilldela, att påtvinga, att påminna itd.

Jak powiedzieliśmy sobie wyżej, po czasownikach przechodnich najczęściej nie możemy postawić kropki. Najczęściej, gdyż nawet wśród nich zdarzają się wyjątki!

Rozważmy kilka najczęściej występujących przykładów:

1. Gdy chcemy podkreślić jakieś konkretne informacje, zgodnie z zasadami j. szwedzkiego, przenosimy je na początek zdania. W gramatyce taki zabieg zyskał nazwę warkocza zdaniowego (szw. satsfläta).

Den där boken vet jag inte om jag har sett [-]. – dosł. Tę książkę nie wiem czy widziałam.

Czasownik se jest typowym czasownikiem przechodnim, który wymaga jednego dopełnienia (widzieć co / kogo?). W powyższym przykładzie den där boken [ta książka] pełni funkcję tego dopełnienia. Jednakże zostało ono przeniesione na początek zdania, zmieniając tym samym punkt jego ciężkości.

1. W zdaniu współrzędnie złożonym, gdy nie chcemy powtarzać tego samego dopełnienia dwukrotnie:

Jag köpte en pizza [dopełnienie / szw. objekt] och åt Ø på lunchen. – dosł. Kupiłam pizzę i zjadłam na obiad.

Zwykle jednak w takich przypadkach użyjemy zaimka anaforycznego den.

Jag köpte en pizza [dopełnienie / szw. objekt] och åt den  [dopełnienie / szw. objekt] på lunchen. – Kupiłam pizzę i zjadłam ją na obiad.

1. W tzw. parach czasownikowych, w których pierwszy czasownik to najczęściej att stå, att ligga lub att sitta: [nie wiem czy mamy jakiś artykuł na ten temat, ale jeśli tak, to może kleić do niego link]

Anna sitter och stickar.
Anna rob ina drutach.

Bengt sitter och skriver nu.
Bengt właśnie pisze.

Barnen håller på och bygger.
Dzieci ciągle budują.

W poniższej tabeli zebraliśmy czasowniki przechodnie i nieprzechodnie, które najbardziej lubią się mylić:

Skoro transitiva och intransitiva verb już ogarnięte to na koniec zapraszamy na nasz kanał na YouTube!